Afrika'da seçimler
2019 başından bugüne, her sene kaleme aldığımız yıllık Afrika değerlendirmelerine, olumlu gelişmelerin altını çizerek başlamayı arzu etmeyi sürdürüyorum, bu dileğim maalesef bir türlü gerçekleşmiyor. 2024’te kıtada düzenlenen seçimlerin bir kısmı heyecansız geçti, favoriler kazandı (Çad ve Ruanda, Paul Kagame yine yüzde 99 oyla), bazılarından tarihi neticeler elde edildi (Güney Afrika, Senegal).
* * * *
Seçim açısından kıtanın gurur kaynağı Gana yeni liderini seçti (John Mahama), kıtaya tekrar örnek oldu. yasaklı muhalif Osman Sonko’nun partisi PASTEF zafer elde etti. Güney Afrika'da mayıs sonundaki seçimde, Nelson Mandela'nın partisi 30 yıl sonra çoğunluğu kaybetti. Yüzde 17 oy kaybına uğrayan Cyril Ramaphosa önderliğindeki African National Congress (ANC), “beyazların partisi” Demokratik İttifak ile koalisyon hükümeti kurdu.
* * * *
Yolsuzluktan hükümlü önceki başkan Jacob Zuma'nın ayrı parti kurarak ve aşiretçilik yaparak
ANC'nin oylarını çalması, söz konusu yenilgide başat rol oynadı. Güney Sudan bağımsızlığını ilan ettiği 2011 yılından günümüze seçim yapamıyor. Son defa 2024 sonuna ertelenen seçimler bu defa 22 Aralık 2026’ya ertelendi. Ülkede 2013 yılında başlayan iç savaş beş sene sonra imzalanan barış anlaşmasıyla (2018) sona ermişti.
* * * *
En güçlü 2 aşiretin temsilcisi iki lider Salva Kiir (Dinka) ve Riek Machar (Nuer) arasında uzlaşma sağlanamadığından barış olmuyor, bu nedenle seçimler erteleniyor. Bağımsızlığını 14 yıl önce kazanan ancak hala bir seçim dahi düzenleyemeyen acınası ülkeyi, kuzeydeki Sudan'dan koparan başta ABD olmak üzere batılı ülkeler, ne zaman özeleştiri yapıp “Sudan'ı bölmekle hata yapmışız” diyecekler pek merak ediyorum.
* * * *
Seçim yapamayanlardan biri Libya. Birleşmiş Milletler'in teşvik ve desteğine rağmen ülkede seçim altyapısının (yeni seçmen listeleri, seçim kanunu, anayasa vs.) hazırlanması mümkün olmuyor. Libya’da menfaati olan büyük devletler aralarında ülkenin geleceğine dair mutabakata varamıyorlar. Seçimler konusunda sabıkalı bir başka ülke Burundi. 2005’te göreve gelen Cumhurbaşkanı Nkurunziza'nın, Arusha anlaşmasının hilafına ve toplumsal muhalefete rağmen, 2015’te kendini bir kez daha seçtirerek üç dönem görev yaptı.
* * * *
2020’de seçimi kazanan Ndayishimiye'nin, ilk yıllarda siyasi ve sosyal açılımlar gerçekleştirdiğini, komşu Ruanda ile barış yaptığını, bu adımlar üzerine batılı yaptırımların kaldırıldığını biliyoruz. 2025 yazındaki seçimin hazırlıkları sürüyor ama Muhalefete karşı baskıyı giderek arttıran Ndayishimiye hayli eleştiriliyor. Komşu Ruanda’nın lideri Paul Kagame’nin otoriter tarzını benimsediği ve muhalefetsiz bir seçim zaferi planladığı anlaşılıyor.
* * * *
Sahel kuşağına baktığımızda, cunta yönetimlerinin (Mali, Burkina Faso ve Nijer) koltuklarına yapıştıkları, seçim taahhütlerini unuttukları göze çarpıyor. 2024 yılında düzenlenen seçimlerde, elmaslar ülkesi Botswana’da BDP yarım asırdan sonra seçimleri kaybetti. Namibya'da SWAPO’nun cumhurbaşkanı adayı zafere ulaştı (Netumbo Nandi- Ndaitwah ilk kadın cumhurbaşkanı oldu).
* * * *
Mozambik'te FRELİMO adayı Daniel Chapo’nun seçimleri kazandığı ilan edildi, ancak muhalefet bu sonuçları kabul etmiyor ve protestolar sürüyor. Kolluk kuvvetlerinin sert müdahalesi neticesinde 250 kişi öldü, hapishanelerdeki isyanlarda 1500 mahkûmun kaçması endişeye yol açtı. Can güvenliği nedeniyle ülkeden ayrılan muhalif lider Mondlane Venancio'nun geçen hafta Maputo’ya geri dönmesi, hükümete meydan okumak manasına geliyor.
