Meta X'in yolunda
“Sosyal medyada yeni dönem başlıyor. Meta, Amerika’da teyit sistemlerini iptal ediyor.”
Geçtiğimiz günlerde Meta Ceo’su Marc Zuckerberg, dijital ekosistem açısından düşündürücü bir karar açıkladı. Şimdilik sadece Amerika’da uygulanacak bu karara göre Meta kapsamında yer alan Facebook, Threads ve Instagram uygulamalarında teyit sistemleri kapsam dışı bırakılacak. Yanlış bilgiyle mücadele için, bu amaçla kurulan teyit kuruluşlarıyla iş birliği yerine topluluk odaklı doğrulama sistemine başvuracak. Topluluk odaklı sistemi ise kullanıcıların eklediği notların gönderi altında uyarı olarak görüntülenmesi anlamına geliyor.
Instagram, Facebook ve Threads gibi Meta bünyesindeki uygulamalarda teyit programlarını sonlandırma kararının gerekçesi ise ifade özgürlüğüne öncelik vermeyi istiyor olmaları. Ayrıca Meta CEO’su Mark Zuckerberg’in teyit organizasyonlarının siyasi konularda taraf olması nedeniyle bu kararı aldıkları yönünde bir açıklaması bulunuyor. Bu noktada 2024 yılı Amerika seçimlerde Trump’ın kazanmasının bu karar üzerinde etkisi olabileceğinin altını çizmek gerekiyor. 2021 yılı seçimleri öncesi bazı paylaşımları nedeniyle Trump’ın Facebook hesabı askıya alınmıştı. Trump ise bu karara karşı “Truth Social” adlı kendi sosyal ağını kurmuştu. Facebook ile birlikte o dönemdeki adıyla Twitter’da Trump’ın hesaplarını engellemişti. Elon Musk tarafından satın alındıktan sonra X adını alan platformda Trump ön plana çıkarıldı. X’in algoritmasının değiştirilmesiyle birlikte dezenformasyona da başvurularak X, Trump’ın zaferine katkı sağladı. Facebook ‘un teyit sistemlerini bırakma kararında Trump ve X arasındaki bu iş birliğini örnek aldığı anlaşılıyor.
Facebook, Uluslararası Teyit Ağı (IFCN) adlı teyit kuruluşu ile iş birliğini sonlandırdı. Uluslararası Teyit Ağı bunun üzerine dünya çağında 71 teyit organizasyonunun imzaladığı bir açık mektup ile dezenformasyon ile mücadele için teyit sisteminin öneminin altını çizdi. Dezenformasyon yani yanlış bilgi içinde olduğumuz bilgi toplumunun en büyük problemi. Kullanıcı sayısı her an daha da artan sosyal ağlar, yanlış bilginin hızla yayılmasına yol açıyor. Sosyal medyada yayıldığı an doğru kabul edilen yanlış bilgi ise kamuoyunu yanıltmak, manipüle etmek, yönlendirmek, kutuplaştırma, nefret söylemi gibi sorunların temel nedeni.
Facebook Algoritması: Arakan
Müslümanlarına nefreti nasıl körüklemişti?
Sosyal ağ ortamının tehlikeleri biraz daha arttı. Sosyal ağların eşsiz bir güce sahip olduğunu söylemek iddialı bir ifade ama yanlış değil. Bunu örneklendirme için algoritmaların nefret söylemini nasıl körüklediğini anlamak gerekiyor. Bunun için verilebilecek örnek ise Myanmar’da (Burma) Arakan bölgesinde yaşayan Müslümanlara (Rohingyalar) karşı şiddetin körüklenmesinde Facebook algoritmalarının kullanılmasıdır. 1970 ve 2010 yıları arasında Arakan’da İslami devlet kurmak isteyen Arakan Rohingya Kurtuluş Ordusu adlı örgüt tarafından Müslüman olmayanlara çeşitli saldırılar yapılmıştı. Ancak 2010 yılında başlayan demokratikleşme süreci 2016 yılında kesintiye uğradı. Bu tarihte itibaren ise Facebook’taki dezenformasyon etkisi ile mezhep çatışmaları ateşlendi. Rohingya karşıtı yıkıcı şiddet eylemleriyle durum kötüleşti. Arakan Rohingya Kurtuluş Ordusu adlı örgütün ayrılıkçı saldırılarına Myanmar Ordusu tüm Arakan Müslüman toplumunu hedef alarak yanıt verdi. Köyler yakıldı, siviller öldürüldü. Tecavüz ve cinsel istismarlar ile sürgünler yaşandı. Bu şiddeti körükleyen ise nefret duygusuydu.
Bu nefreti arttıran etkili bir sosyal ağ olan Facebook’taki yanlış bilgiler olmuştu. Uydurma haberler, bir kısmı paylaşılan manipüle edici bilgiler, şiddet eylemi haberleri nefreti körüklemeye hizmet ediyordu. Uluslararası Af Örgütü, Facebook algoritmalarının Arakan Müslümanlarına karşı şiddet, nefret ve ayrımcılığı desteklediğini tespit etmişti. Facebook algoritması bu nefret körükleyen haberlerin hangisinin öne çıkarılıp kullanıcıların akışında görünür olacağını belirliyordu.
Bu ne anlama geliyor?
Dijital ortamda veri mahremiyeti, manipülasyon, nefret söylemi gibi tehditlerin silahı algoritmadır. Haliyle düşünce, tutum ve algı ile eylemler üzerinde güçlü etkisi bulunuyor. Mynamar örneğinde söz konusu nefret ve şiddetin tek suçlusu elbette Facebook algoritmaları değildi. Ancak belirgin bir rolü olduğu da kesin. Facebook yönetimi de o dönemde bu belirleyici rolü ve bunu önlemek için yeterince mücadele etmediklerini kabul etmişti.
Teyit organizasyonları bu ve benzeri din, etnik köken, cinsiyet gibi konularda dezenformasyonla mücadele açısından anlamlı bir rol üstleniyor. Algoritmalar bilgiyi hızlı şekilde yaymak ve fazla bilgiyi ilgilisine iletmek için yararlı ama kusurlu araçlar. Bu da yanlış bilginin teyit edilmesini, doğrulama platformlarını işlevsel ve toplum yararı gözeten bir yere konumlandırıyor. Şimdi sadece Amerika’da uygulanacak olsa bile teyit kuruluşları ile iş birliğinden vazgeçilmesi ve topluluk odaklı doğrulama sisteminin tercih edilmesi bu nedenle aslında oldukça endişe verici.
Teyit organizasyonları, bilgi toplumun bu en temel kriz kaynağı ile mücadele etmeyi amaçlıyor. Hem bilginin içeriğini ve niteliğini tespit ediyor hem de sosyal medya kullanıcılarının daha iyi medya okuryazarı olmaları için teşvik ediyor. Şimdilik sadece Amerika’da uygulanacak bu karar ile çevrimiçi ortamda sesini duyurmaya çalışanlar için zorlu bir dönem başlıyor. Dezenformasyonun yayılma hızı göz önünde tutulunca, içeriğin kontrol edilememesi etkisi hayli ciddi toplumsal sorunların habercisi. Bu ortamda bağımsız teyitçilerin zararı bilinen dezenformasyonla mücadele için önemi daha da fazla artacak.
