Yılın kelimeleri ne anlatıyor?
Dünyanın önemli sözlükleri her biten yılın son günlerinde arka arkaya yılın kelimelerini açıklıyor. Yılın kelimesi genel anlamda belirli kelimelerin oylanmasıyla seçiliyor. Bu seçim, biten yılın genel bir değerlendirmesini yapmayı sağlıyor. Genellikle içinde olunan durumu, dönemi anlayabilmek için topluma yeni gelen kelime ve kavramlar seçiliyor.
Geride bıraktığımız 2024 yılını, içinde olduğumuz modern toplumu ve zamanın ruhunu anlamak için seçilen kelimelere ve anlattıklarına genel hatlarıyla bakalım.
Oxford sözlüğü:
Beyin çürümesi (Brain Rot)
En bilinen ve her yıl hangi kelimeyi seçtiği yıllardır takip edilen Oxford sözlüğüne göre 2024 yılının kelimesi “brain rot” yani “beyin çürümesi” oldu. Kavram aşırı bilgi paylaşımının ve tüketiminin insan zihnine olumsuz etkisine dikkat çekiyor. Özellikle dijital platformlarda yoğun içerik tüketen kullanıcıların entelektüel durumunun kötü yönde bozulması olarak tanımlanıyor. Bu kavramın ortaya çıkmasını ise sosyal ağlar sağlıyor. Ağ ortamında kullanıcılar, kalitesiz olarak ifade edilen, bir çaba harcama ya da düşünme gerektirmeyen, eğlenceli olarak ifade edilen içeriği sorgulamadan ve eleştirmeden tüketiyor. Beyin çürümesi, tüketilecek içeriğin kullanıcının ekranına gelmesini sağlayan algoritmaların zararlı etkisini de vurguluyor. Kullanıcıların, Instagram gibi ağlarda kısa süreli videoları kaydırarak izlemesi bu tüketime örnek olarak verilebilir.
Merriem- Webster Sözlüğü:
Kutuplaşma (Polarization)
Çevrimiçi İngilizce sözlüğü Merriem- Webster’ın 2024 yılının kelimesi olarak seçtiği kelime ise “kutuplaşma” oldu. Kutuplaşma, toplumda fikir ayrılıklarının körüklenmesi ile gerçekleşen yapısal bir bozulmayı işaret ediyor. İkili bir ayrımı, ideolojik bir bölünmeyi körükleyen sisteme eleştirel bir şekilde odaklanma sağlıyor. Toplumun ideoloji ve kimlik gibi unsurlar üzerinden iki kutuptan birine taraf olmasının zararlarına dikkat çekiyor. Sosyal ağlar, bu sorunun da merkezinde bulunuyor. Bu da özellikle en hızlı ve erişimi yüksek haber kaynağı olması sonucu yanlış bilginin yayılmasını da kolaylaştırmasıyla gerçekleşiyor. Bilginin çok fazla ve doğruluğunun kontrol edilmediği ortamda kutuplaşmayı körüklemek için kullanımına sık başvurulan bir yol ise yanlış bilgi yaymak. Dezenformasyon hem siyasi hem de toplumsal olarak kutuplaşmayı güçlendiren bir etkiye sahip. Yanlış bilgi çatışmaları körükleyerek, ayrışmanın derinleşmesini sağlıyor.
Cambridge Sözlüğü:
Tezahür ettirmek (Manifest)
En fazla kullanılan İngilizce sözlüklerden olan Cambridge ise 2024 yılını “Manifest” kelimesinin anlattığı sonucuna vardı. Manifest kelimesini yılın sözcüğü olarak belirledi. Kelime ilk kez şarkıcı Dua Lipa tarafından sahnedeki başarısını ifade etmek için kullanılmıştır. Sözlükte 130 bin defa aranan “Manifest” kelimesinin Türkçe karşılığı, tezahür etmek, görünmektir. Hedeflenen başarıları hayal etmenin gerçekleşmesine katkı sağladığı inancını ifade etmek için kullanılıyor. Hayallere ulaşmanın ilk adımının inanmakla başladığı şeklinde ifade edilebilecek spiritüel bir anlayışı yansıtıyor.
Macquarie Sözlüğü:
Enshittification
Avustralya İngilizcesi konusunda önemli bir kaynak olan Macquarie Sözlüğü yılın kelimesi olarak “Enshittification” kelimesini seçti. Kelime büyük platformların değer yitirmesi, uygulamaların bozulması anlamında kullanılıyor. Bu değer yitimi ise kullanıcı ve reklamveren yerine uygulamaların karlılığına odaklanılmasıyla yaşanıyor. Kullanıcı dostu uygulamalarla platformlara çekilen kitleye, platformların reklam gelirini arttırmak ve ticari hedeflere ulaşamak amacıyla zarar verilmesi olarak ifade ediliyor. Buna satışı sonrası X adını alan Twitter’ın amacından uzaklaşması, maddi değerinin düşmesi örnek verilebilir.
TDK: “Kalabalık yalnızlık”
Ülkemizde de Türk Dil Kurumu ve Ankara Üniversitesi, 2024 yılının kelimesini seçmek için bir oylama başlattı. Oylanacak kelimeler ise algoritma, dijital yorgunluk, kalabalık yalnızlık, merhamet, yabancılaşma, yapay zekâ ve yozlaşma olarak belirlendi. 1 milyon kişi oylamaya katıldı. Oylama sonunda 2024 yılının kelimesi olarak “Kalabalık Yalnızlık” seçildi. Kavram hem sanal hem de gerçek dünyada bireylerin toplumun diğer üyeleri ile duygusal bir bağ olmadan yüzeysel iletişim kurmasını, kendini bir yere ait hissedememesini işaret ediyor.
Teknolojinin böylesine belirleyici olduğu ortamda beyin çürümesi, kutuplaşma, değer yitimi ve kalabalık yalnızlık kelimeleri, dijital ortamın olumsuz etkilerine yönelik kaygıya dikkat çekiyor. Manifest kelimesi ise hedeflere odaklanma konusunda değişen eylem ve inançları gösteriyor. İnternetin sağladığı erişim, hız, iki yönlü olmak gibi olanakları toplumsal yaşam üzerinde oldukça belirleyici etkiye sahip. Bu etkiye ışık tutan kelimelerin seçildiğini söylemek mümkün.
Dil çok güçlü bir araç, kültürün temel bir yapıtaşı. Yılın kelimesi seçilen sözcükler, toplumsal olay ve kültürel dönüşümü anlamaya yardım ediyor. Kelimeler, dilsel bir seçim olmanın ötesinde kriz yaratma olasılığı olan sorunları görmeyi sağlıyor. Bu yaklaşımla baktığımızda yeni dünya düzeni ve kültürünün şekillendiğini de görmek mümkün. Bu kelimelerin bizi daha dijital mecralarda metaya dönüştüğümüzü görme ve daha bilinçli kullanıcılar olmak konusunda uyardığı da bir gerçek. Bize düşen ise tüm dünyanın önde gelen sözlüklerinin kelime seçimlerinin bu uyarılarını anlamlı bir yaşam için dikkate almaktır. Bu ise ancak dijital okuryazarlık konusuna odaklanmak ile mümkün olacaktır.
